ΒΙΒΛΙΟΓΩΝΙΑ: Becky Chambers

Εάν κάποιος πάρει στο χέρι του ένα βιβλίο επιστημονικής φαντασίας (ή φαντασίας γενικότερα) στις μέρες μας, είναι πολύ πιθανόν ότι το έργο θα καταπιάνεται με μια δυστοπία: μια σκοτεινή και αρνητική μορφή της κοινωνίας, όπου θα κυριαρχούν ο κρατικός αυταρχισμός, η οικολογική κατάρρευση, ο μισανθρωπισμός και άλλα παρόμοια ζητήματα, τα οποία έχουν οδηγήσει την ανθρώπινη κοινωνία στο ναδίρ της. Από το 1984 μέχρι τους Αγώνες Πείνας, εκατοντάδες βιβλία ασχολούνται με αυτά τα θέματα. 

Μέσα σε αυτή τη τόσο σκοτεινή κατεύθυνση που έχει σήμερα η ΕΦ, είναι κατά την άποψη μας πολύ ελπιδοφόρο και σημαντικό όταν βλέπουμε συγγραφείς να προσπαθούν να σπάσουν αυτόν τον κύκλο συνεχούς απαισιοδοξίας, παρουσιάζοντας ιστορίες με πιο ουτοπικά μηνύματα. Η Ουτοπία είναι απαραίτητη στη ζωή μας, μας βοηθά να φανταστούμε κόσμους καλύτερους από τον δικό μας, και ίσως να λειτουργήσουν και ως σχέδιο για την μετέπειτα εφαρμογή τους. Σε αυτή τη κατηγορία ανήκουν και τα περισσότερα έργα της Becky Chambers.

Βιογραφία

Η Μπέκυ Τσέιμπερς γεννήθηκε στις 3 Μαΐου 1985 στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνιας, και μεγάλωσε στην κοντινή κωμόπολη του Τόρρανς. Οι γονείς της εργάζονταν για τη ΝΑΣΑ, ο πατέρας της ως αστροβιολόγος και η μητέρα της ως μηχανικός δορυφόρων. Γοητεύτηκε με το διάστημα και την εξερεύνηση του από μικρή ηλικία.

Κατά τη διάρκεια της εφηβείας της, αφού συνάντησε για πρώτη φορά ένα άτομο που πίστευε ότι τέτοια προγράμματα δεν ήταν σοφά και ότι η χρηματοδότησή τους θα μπορούσε να εφαρμοστεί καλύτερα στην επίλυση των προβλημάτων της Γης, άρχισε να μελετά λεπτομερώς τις προσπάθειες των ανθρώπων να εξερευνήσουν τον κόσμο, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι ήταν αξιέπαινες, αν και οι σημερινές μέθοδοι χρηματοδότησης θα μπορούσαν να βελτιωθούν. Αυτή η βαθιά ανάλυση έδωσε μεγάλη έμπνευση για τη συγγραφή της.   

Αργότερα η Τσέιμπερς μετακόμισε στο Σαν Φρανσίσκο, όπου σπούδασε θεατρολογία στο ομώνυμο πανεπιστήμιο. Με το τέλος των σπουδών της εργάστηκε ως διευθύντρια θεάτρου. Το 2014 αυτοεξέδωσε το πρώτο της βιβλίο, Ο Μακρύς Δρόμος προς ένα Μικρό, Θυμωμένο Πλανήτη (The Long Way to a Small, Angry Planet), το οποίο νίκησε το βρετανικό βραβείο λογοτεχνίας Kitschies, το πρώτο αυτοεκδωμένο βιβλίο που κατάφερε κάτι τέτοιο. Ακολούθησαν άλλα 7 (για την ώρα) βιβλία, με θέματα γύρω από την επιστημονική φαντασία, τον Ουτοπισμό, την διαστημική εξερεύνηση και την αποίκηση άλλων πλανητών, καθώς και ένας αριθμός διηγημάτων.

Το 2019 η σειρά βιβλίων της Wayfarers κέρδισε το βραβείο Hugo για την Καλύτερη Σειρά Βιβλίων, ενώ οι Solarpunk νουβέλες της A Psalm for the Wild-Built και A Prayer for the Crown-Shy, έχουν νικήσει ένα βραβείο Hugo και ένα Locus αντίστοιχα.

Η Τσέιμπερς σήμερα ζει στην κομητεία Χάμπολντ της Καλιφόρνια, με τη σύζυγο της, την Ισλανδικής καταγωγής  Berglaug Asmundardottir, ενώ στο παρελθόν είχε ζήσει στην Ισλανδία και στη Σκωτία.

Έργα της Chambers

The Monk and Robot series

Από το πιο γνωστά βιβλία της Τσέιμπερς δε θα μπορούσε να λείπει η σειρά Ο Μοναχός και το Ρομπότ (The Monk and Robot), η οποία αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα λογοτεχνίας του κινήματος Solarpunk, που πραγματεύεται το όραμα ενός ευτοπικού, αειφόρου μέλλοντος.

Η ιστορία του πρώτου βιβλίου, A Psalm for the Wild-Built (Ένας Ψαλμός για τους Αγριοκτισμένους) εκτυλίσσεται σε ένα φανταστικό φεγγάρι που ονομάζεται Panga, έναν καταπράσινο πλανήτη που υφίσταται μια φυσική αναδόμηση. Μαθαίνουμε ότι πριν από μερικούς αιώνες, τα ρομπότ της Πάνγκα απέκτησαν αυτογνωσία και αποφάσισαν να φύγουν από τα εργοστάσια, φτάνοντας τελικά σε συμφωνία με την Ανθρωπότητα, όπου έφυγαν για τα ανεξερεύνητα δάση του πλανήτη, χωρίς σκοπό να επιστρέψουν.

 Οι άνθρωποι εξακολουθούν να έχουν εξελιγμένη τεχνολογία στη Panga: η ηλιακή και η αιολική ενέργεια και γενικά οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας είναι ο κανόνας (το πετρέλαιο έχει εξαφανιστεί ως πηγή ενέργειας εδώ και πολύ καιρό), οι υπολογιστές τσέπης (κάτι σαν IPhone) είναι σε τακτική χρήση και γενικά οι υπολογιστές και η υψηλή τεχνολογία είναι η ραχοκοκαλιά της ζωής στη Panga.

Το βιβλίο ακολουθεί τον Ντεξ, έναν νεαρό μοναχό που ζει σε ένα μοναστήρι στην Πόλη (τη μόνη μεγαλούπολη στον πλανήτη), ο οποίος στην αρχή του βιβλίου αποφασίζει να αλλάξει επάγγελμα και να γίνει μοναχός τσαγιού, ταξιδεύοντας ουσιαστικά στις διαφορετικές περιοχές του πλανήτη, φτιάχνοντας κατά παραγγελία τσάι και μιλώντας με τους πελάτες τους για τις σκέψεις και τις αμφιβολίες τους, λίγο πολύ ως μορφή θεραπείας. Λίγα χρόνια μετά την έναρξη των ταξιδιών του, ο Dex θα ταξιδέψει στα ανεξερεύνητα δάση της Panga, όπου πήγαν τα ρομπότ πριν από πολλούς αιώνες, και θα συναντήσει τον Splendid Speckled Mosscap (ή απλώς Mosscap για συντομία), ένα ρομπότ με αυτογνωσία που θα γίνει ο σύντροφος του Ντεξ στα ταξίδια του, με τους δυο τους να προσπαθούν να κατανοήσουν ο ένας τον κόσμο του άλλου.

Η ιστορία είναι μάλλον φιλοσοφική, εμβαθύνοντας πραγματικά σε ερωτήματα όπως «ποια είναι η φύση της ζωής;» «Τι εννοούμε όταν λέμε ‘ζούμε;’» «Ποιος είναι ο σκοπός μας σε αυτόν τον κόσμο;», με όλα αυτά τα ερωτήματα να καταλήγουν σε ένα μόνο: «τι χρειάζονται οι άνθρωποι;». Ο Dex και ο Mosscap συζητούν αυτές και άλλες ερωτήσεις, προσπαθώντας να καταλάβουν ο ένας τον άλλον και να βρουν απαντήσεις. Καταλαβαίνουν ότι ένας από τους σκοπούς τους είναι να βοηθήσουν τους άλλους, αλλά δεν ξέρουν τι πραγματικά χρειάζονται οι άλλοι από αυτούς. Ο Ντεξ βρήκε την ευτυχία ως μοναχός τσαγιού, βοηθώντας τους άλλους με το να συζητά τα προβλήματά τους μαζί τους, μέχρι που συνειδητοποιεί ότι αυτό δεν τον ευχαριστεί πια (τουλάχιστον όχι τόσο όσο στην αρχή).

Εκτός από τις φιλοσοφικές σκέψεις των δύο κύριων χαρακτήρων, το βιβλίο περιγράφει τις περιπέτειες που έχουν οι Dex και Mosscap, οι οποίες γενικά περιλαμβάνουν ταξίδια σε διάφορα μέρη της Panga, συναντήσεις και συνομιλίες με διαφορετικούς ανθρώπους, και στο δεύτερο μέρος της ιστορίας ένα ταξίδι στα ανεξερεύνητα δάση του πλανήτη, όπου οι δύο φίλοι θα ανακαλύψουν πολλά μυστικά.

Το δεύτερο βιβλίο της σειράς, A Prayer for the Crown-Shy (Μια Προσευχή για τους Στεφανωμένους), συνεχίζει την ιστορία του Ντεξ και του Μόσκαπ από το προηγούμενο βιβλίο.

Ο Dex και ο Mosscap ταξιδεύουν από πόλη σε πόλη, στο δρόμο τους για να φτάσουν στην Πόλη, τον μοναδικό μεγάλο αστικό οικισμό στην Panga. Η άφιξη του Mosscap είναι ήδη γνωστή στους ανθρώπους του πλανήτη, οι οποίοι είναι πρόθυμοι και ενθουσιασμένοι (οι περισσότεροι από αυτούς) να συναντηθούν και να μιλήσουν με το ρομπότ και να το βοηθήσουν να απαντήσει την ερώτηση του προς την Ανθρωπότητα: «τι χρειάζονται οι άνθρωποι;». Ο μοναχός και το ρομπότ επισκέπτονται διάφορους διαφορετικούς οικισμούς και μιλούν σε πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους, καθώς και οι δύο προσπαθούν να απαντήσουν στην ερώτηση, και γίνονται οι κύριοι πρωταγωνιστές σε ένα από τα πιο ιστορικά γεγονότα στην Panga: την εκ νέου άφιξη ενός ρομπότ από την άγρια ​​φύση.

Όπως το πρώτο βιβλίο, έτσι και αυτό εμβαθύνει σε πολλά φιλοσοφικά ερωτήματα, σχετικά με τη φύση της ζωής, τον θάνατο, τη συνείδηση ​​ και την προσωπικότητα. Ο Mosscap δυσκολεύεται με την υποτιθέμενη αποστολή του και την υπηρεσία του στην Ανθρωπότητα, και ο Dex πιστεύει ότι δεν έχει κάνει πολλά στη ζωή του μέχρι τότε, και αρχίζει να την επανεξετάζει. Η ιστορία μιλάει επίσης πολύ για τις διαφορετικές θρησκείες και φιλοσοφίες της Panga, και τον τρόπο που μερικές από αυτές βλέπουν τον κόσμο και αντιδρούν στην άφιξη του Mosscap. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που ζουν σε μια συγκεκριμένη περιοχή του πλανήτη έχουν πολύ σκληρές αντιτεχνολογικές απόψεις και όλοι εκτός από έναν αρνούνται να βγουν ακόμη και έξω για να συναντήσουν το ρομπότ.

Όντας, μεταξύ άλλων, μια ιστορία slice-of-life, το βιβλίο περιγράφει επίσης την καθημερινή ζωή στις διάφορες περιοχές που επισκέπτονται οι δύο πρωταγωνιστές, συμπεριλαμβανομένης της εκτεταμένης χρήσης τεχνολογιών όπως η τρισδιάστατη εκτύπωση, η ανακύκλωση σκουπιδιών για την οικοδόμηση και το οικονομικό σύστημα της Panga, το οποίο φαίνεται να ακολουθεί μια Μουτουαλιστική προσέγγιση.

Και τα δύο αυτά βιβλία (ή μάλλον νουβέλες, καθώς το καθένα είναι μονάχα γύρω στις 150 σελίδες), αποτελούν μια εξαίσια εισαγωγή στον κόσμο του Solarpunk: οι περιγραφές τους μιας οικολογικά σταθερής κοινωνίας, όπου η χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας είναι καθημερινότητα, και μεγάλα προβλήματα όπως η κλιματική κρίση και η κοινωνική ανισότητα απλά δεν υφίσταντο πλέον, είναι αξιέπαινη. Η Τσέιμπερς τολμά να μας αφήσει να ονειρευτούμε έναν καλύτερο μέλλον, με τρόπο που πολλοί άλλοι συγγραφείς δε κάνουν. Ευελπιστούμε πως στο μέλλον οι περιπέτειες των Ντεξ και Μόσκαπ θα επεκταθούν και σε άλλα βιβλία.

Η σειρά Wayfarers

Δε θα αποτολμήσουμε να επεκταθούμε πάρα πολύ για τη σειρά αυτή, καθώς θα παραδεχτούμε πως δε την έχουμε διαβάσει. Είναι όμως κατά πάσα πιθανότητα, η πιο γνωστή σειρά βιβλίων της Τσείμπερς, και δε θα μπορούσαμε να την αγνοήσουμε εντελώς.

Η σειρά ακολουθεί την ιστορία της Ρόουζμαρι Χάρπερ, η οποία εντάσσεται στις τάξεις του πληρώματος του διαστημόπλοιου Wayfarer (Οδοιπόρος) ως γραμματέας, και ακολουθεί το πλήρωμα σε διάφορες περιπέτειες στον Γαλαξία. Αυτό το πλήρωμα αποτελείται από διάφορα εξωγήινα είδη από διαφορετικά σημεία του Γαλαξία, με διαφορετικές προσωπικότητες, αντιλήψεις και ιστορίες. Ο Οδοιπόρος συναντά διάφορους εξωγήινους κόσμους στο ταξίδι του, ενώ η ιστορία ακολουθεί τη προσωπική ανάπτυξη των μελών του πληρώματος καθώς το ταξίδι συνεχίζεται.

 

Τα υπόλοιπα τρία βιβλία της σειράς ακολουθούν παρόμοιες πλοκές, με τους πρωταγωνιστές τους να είναι γήινοι, εξωγήινοι, ΑΙ με αυτογνωσία και άλλα φανταστικά πλάσματα. Οι ιστορίες που εκτυλίσσονται είναι συνήθως ήπιες στον τόνο και περιστρέφονται γύρω από την προσωπική και ψυχολογική ανάπτυξη των χαρακτήρων, καθώς και την εξερεύνηση των απόκοσμων περιοχών του διαστήματος στις οποίες λαμβάνουν χώρο.

Εν Κατακλείδι

Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά ακόμη για τα βιβλία της Τσέιμπερς, αλλά δε θα το κάνουμε. Σας προσκαλούμε να τα διαβάσετε, αν και απ’ όσο γνωρίζουμε, κανένα δεν έχει εκδοθεί ακόμη στα Ελληνικά. Και πάλι, πρόκειται για ελπιδοφόρα και ευχάριστα έργα, τα οποία τολμούν να φανταστούν κόσμους καλύτερους από τον τωρινό, και αφήνουν τον αναγνώστη, έστω για λίγο, να φανταστεί κάτι διαφορετικό από την καθημερινότητα του. Η Ουτοπία είναι κάτι που χρειαζόμαστε, και η αναβίωση αυτού του καλλιτεχνικού ρεύματος δε θα μπορούσε να γίνει με καλύτερο τρόπο.

Δικαίωμα στην Περιπλάνηση: Το Κίνημα της Πετσέτας και η Ελευθερία της Δημόσιας Πρόσβασης

Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που εμφανίστηκε στην Ελλάδα το «κίνημα της πετσέτας», όταν οι μέσοι άνθρωποι άρχισαν να συνειδητοποιούν και να εξοργίζονται με τη τσιφλικάδικη κατοχή των δημόσιων ακτών από επιχειρηματίες, και την ανήθικη εκμετάλλευση τους, η οποία περιόριζε την απόλαυση των παραλιών από τους ντόπιους κατοίκους, επιβάρυνε το τοπικό φυσικό περιβάλλον και οδηγούσε σε αισχροκέρδεια κάποιων «μαφιόζων της σαιζλόνγκ».

Το κίνημα της πετσέτας, όπου απλοί λουόμενοι «καταλάμβαναν» τις ούτως η άλλως δημόσιες ακτές με τις πετσέτες και τις ομπρέλες τους, αρνούμενοι να πληρώσουν κάποια τοπική επιχείρηση για την χρήση της παραλίας, είχε μόνο ένα αρνητικό: ότι άργησε πολύ. Για χρόνια η Ελλάδα, έχει καταντήσει μια τουριστοαποικία, θεσπέσια μόνο για τον κάθε Χανς και Τζακ που έρχονται απέξω για να απολαύσουν τις παραλίες μας, να κάνουν μια βόλτα στα ίδια πέντε-έξι σημεία Ιστορικού ενδιαφέροντος, και να φάνε στις επιτηδευμένα πανάκριβες παραδοσιακές ταβέρνες, που σε κάποιες περιοχές κοντεύουν να είναι περισσότερες και από τις ιδιωτικές κατοικίες των ντόπιων.    

Το Κίνημα της Πετσέτας

Αυτό που ονομάστηκε αργότερα από τα ΜΜΕ «κίνημα της Πετσέτας» (γνωστό και ως κίνημα για ελεύθερες παραλίες), ξεκίνησε αρχικά τον Ιούλιο του 2023. Στα τέλη εκείνου του μήνα ξεκίνησαν συγκεντρώσεις και διαμαρτυρίες στην Πάρο, οι οποίες σχετίζονταν με το γεγονός ότι ντόπιοι δεν έβρισκαν ελεύθερο χώρο στις παραλίες εξαιτίας του ότι εταιρείες χωρίς άδεια καταλάμβαναν μεγάλο μέρος των παραλιών και τοποθετούσαν ξαπλώστρες. Συχνά οι εταιρείες παράνομα επέτρεπαν κυρίως σε τουρίστες να προκρατήσουν τις ξαπλώστρες στην αμμουδιά σε υπερβολικά υψηλές τιμές με αποτέλεσμα οι ντόπιοι να μην έχουν χώρο στην παραλία.

Οι διαδηλώσεις αυτές σύντομα εξαπλώθηκαν και σε άλλα νησιά, όπως στη Νάξο, στη Σέριφο και στη Ρόδο. Σε όλες τις περιπτώσεις, το βασικό αίτημα των διαδηλωτών ήταν κοινό: να γίνουν οι ελληνικές παραλίες ξανά ελεύθερες για τους Έλληνες πολίτες.

Το Ελληνικό κράτος (περιέργως), έδρασε πολύ γρήγορα, και μέχρι τις 9 Αυγούστου είχαν πραγματοποιηθεί έλεγχοι σε πάνω από 900 επιχειρήσεις σε διάφορα σημεία της Ελλάδας, κατά τους οποίους διαπιστώθηκαν γύρω στις 340 παραβάσεις, που είχαν να κάνουν με τη κατάληψη δημόσιων παραλιών, την ύπαρξη αυθαίρετων κατασκευών και την παραβίαση νόμων για την προστασία του παράκτιου και θαλάσσιου περιβάλλοντος.

Παρόλα αυτά, σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και μετά τους ελέγχους, οι τοπικοί κοτζαμπάσηδες της ψάθινης ομπρέλας δε χαμπάριασαν, και σύντομα επέστρεψαν στις παλιές τους συνήθειες: Στις 10 Αυγούστου αναφέρθηκε στη Νάξο ότι μετά τους ελέγχους και την αποχώρηση των κλιμακίων της Κτηματικής Υπηρεσίας Κυκλάδων, παραλιακά καταστήματα στην Πλάκα, στην Αγία Άννα, στον Άγιο Προκόπιο και στον Άγιο Γεώργιο -που είχαν παρανομήσει ήδη- ξεκίνησαν αυθαίρετα να επανατοποθετούν ξανά ξαπλώστρες, ομπρέλες, έπιπλα παραλίας καταλαμβάνοντας μεγάλο μέρος των παραλιών στο νησί. Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε και σε άλλες περιοχές της χώρας.

Το Δικαίωμα στην Περιπλάνηση

Ίσως σε κάποιους, αυτή η συμπεριφορά των διαδηλωτών του Κινήματος της Πετσέτας να φαίνεται υπερβολική ή αβάσιμη. Αλλά δεν είναι τίποτα από τα δύο. Στη πραγματικότητα, το όλο αίτημα για ελεύθερη πρόσβαση στις ακτές και τις παραλίες της χώρας μας, βασίζεται σε ένα εξαιρετικά αρχαίο δικαίωμα, το οποίο στις μέρες μας – τουλάχιστον σε τουριστικές περιοχές όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιταλία – τείνει να εξαφανιστεί εντελώς. Αυτό είναι το λεγόμενο «δικαίωμα στην περιπλάνηση» (right-to-roam), γνωστό και ως δικαίωμα στην δημόσια πρόσβαση.

Όπως αναφέραμε το δικαίωμα στην περιπλάνηση είναι πανάρχαιο, και εμφανίστηκε στη βόρεια Ευρώπη όπου και συνεχίζει να εφαρμόζεται έως σήμερα, ιδίως στις χώρες της Σκανδιναβίας, την Ισλανδία και την Εσθονία. Είναι ένα δημοκρατικό δικαίωμα το οποίο εγγυάται την πρόσβαση στις παραλίες, στις λίμνες και στα ποτάμια σε κάθε άνθρωπο για αναψυχή και άσκηση. Στη Σκοτία, στη Φινλανδία, στην Ισλανδία, στη Νορβηγία, στη Σουηδία, στην Εσθονία, στη Λετονία, στη Λιθουανία, στη Λευκορωσία, στην Αυστρία, στην Τσεχία, στην Ελβετία και στη Νορβηγία το δικαίωμα περιλαμβάνει την πεζοπορία ή την κατασκήνωση ακόμα και σε ιδιωτικό οικόπεδο (π.χ. στη Σουηδία για μία ή δύο νύχτες), υπό τον όρο να μη ζημιωθεί η άγρια ζωή ή οι καλλιέργειες. Στις περισσότερες χώρες δεν μπορεί πια να κτιστεί οίκημα σε απόσταση μικρότερη 100 μέτρων από το κύμα.

Αυτό το δικαίωμα, αναγνωρίζει κάτι που θα έπρεπε ούτως ή άλλως να είναι αυτονόητο: πως το φυσικό περιβάλλον μιας χώρας, δεν είναι τσιφλίκι κανενός μεγαλοεπιχειρηματία και νεοαριστοκράτη, που ζητά να κρατήσει κομμάτι της ίδιας της Φύσης για τον εαυτό του, αρνούμενος να δεχτεί πως η Φύση δεν έχει ιδιοκτήτη, και είναι κοινό κτήμα και μέλημα ολόκληρης της Ανθρωπότητας. Στην Σκανδιναβία ειδικά το δικαίωμα στην περιπλάνηση είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του τοπικού πολιτισμού, και οι κάτοικοι των χωρών αυτών, μπορούν να απολαύσουν διάφορες δραστηριότητες όπως κάμπινγκ, πεζοπορία, ιππασία και ποδηλασία στο ελεύθερο ύπαιθρο, χωρίς να φοβούνται για τις αντιρρήσεις του κάθε τοπικού άρχοντα.

Παρόλα όσα είπαμε αρχικά, η Ελλάδα έχει νομοθεσία, η οποία προβλέπει δικαιώματα, σχετικά παρόμοια με αυτά των Σκανδιναβών: σύμφωνα με αυτή, η πρόσβαση σε παραλίες και ακτές είναι «απρόσκοπτη και ελεύθερη». Ο νόμος 2344/1940, που ορίζει τον αιγιαλό, περιγράφει ρητά στο άρθρο 1 το δικαίωμα όλων των πολιτών: «Ο αιγιαλός, ήτοι η περιστοιχούσα τη θάλασσαν χερσαία ζώνη, η βρεχομένη από τας μεγίστας πλην συνήθεις αναβάσεις των κυμάτων, είναι κτήμα κοινόχρηστον, ανήκει ως τοιούτον εις το Δημόσιον και προστατεύεται και διαχειρίζεται υπ' αυτού».

Ο ίδιος νόμος απαγορεύει την κατασκευή κτισμάτων και την τοποθέτηση «κατασκευασμάτων» στον αιγιαλό και στην παραλία: ως παραλία ορίζεται η ζώνη ξηράς που προστίθεται στον αιγιαλό, σε πλάτος μέχρι και 50 μέτρων από την οριογραμμή του, προς εξυπηρέτηση της επικοινωνίας της ξηράς με τη θάλασσα και αντιστρόφως. Παραλλήλως, ο νόμος επιτρέπει «την εκμίσθωση θαλάσσιων μέσων αναψυχής, ξαπλωστρών, ομπρελών, λειτουργία αυτοκινούμενου ή ρυμουλκούμενου τροχήλατου αναψυκτηρίου, καθώς και τραπεζοκαθισμάτων», εφόσον εξασφαλίζεται η ελεύθερη διέλευση του κοινού προς τον αιγιαλό και την παραλία.

Όπως όμως βλέπουμε και από τα προηγούμενα παραδείγματα που δώσαμε, αυτοί οι νόμοι υπάρχουν κυρίως μόνον στα χαρτιά, και το ελληνικό κράτος τους εφάρμοσε με σχετική απροθυμία, αφού χρειάστηκαν διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες για να το κάνει.

Συμπερασματικά

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να ορίσει κανείς, τι ακριβώς είναι «ιδιοκτησία». Κάτι που όμως είναι ξεκάθαρο, είναι πως ο φυσικός πλούτος μιας χώρας, ανήκει σε όλους τους κατοίκους της. Από την άλλη πλευρά, αυτοί οι κάτοικοι έχουν την υποχρέωση να συμπεριφέρονται σε αυτόν τον φυσικό πλούτο με προσοχή και σεβασμό. Το Δικαίωμα στην Περιπλάνηση προϋποθέτει την ένδειξη σεβασμού απέναντι στο φυσικό περιβάλλον και από τον κάθε περιπατητή, κατασκηνωτή και φυσιολάτρη που επιθυμεί να απολαύσει την ομορφιά και την γαλήνη του.

Η Γη δεν είναι κτήμα κανενός. Είναι κοινή κληρονομιά ολόκληρου του ανθρώπινου γένους, και η προσπάθεια «ιδιοκτησίας» της από κάποιους, θα πρέπει να θεωρείται τουλάχιστον γελοία και προσβλητική. Εάν ο άνθρωπος μπόρεσε να αφήσει τις πατημασιές του στην Σελήνη, έτσι θα πρέπει ελεύθερα, να αφήνει το αποτύπωμα του και στα εδάφη της Γης.

Βιβλία και Βιβλιοθήκες: Ένα "Ξεχασμένο" Δημόσιο Αγαθό

Θα μπορούσαμε να πούμε, πως σε γενικές γραμμές, η ελληνική κοινωνία δε διαβάζει βιβλία. Όχι με την έννοια ότι δε γράφονται βιβλία, ή ότι δεν υπάρχουν καθόλου αναγνώστες, αλλά ότι η κουλτούρα της απόλαυσης ενός βιβλίου δεν έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα εδώ πέρα. Ο σύγχρονος Έλληνας, θα προτιμήσει να παρακολουθήσει μια ταινία στην τηλεόραση ή στο λάπτοπ του, παρά να πιάσει στα χέρια του ένα βιβλίο. Και θεωρούμε αυτή τη νοοτροπία προβληματική.

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους παρατηρείται αυτό το φαινόμενο: ελλιπής ανάπτυξη της βιβλιοφιλίας από το εκπαιδευτικό σύστημα, μικρή αγορά βιβλίων, έλλειψη χρόνου και γενικότερου ενδιαφέροντος. Αλλά θεωρούμε ότι σε μεγάλο βαθμό, ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες είναι η έλλειψη εύκολης πρόσβασης σε βιβλία. Οπωσδήποτε θα μπορούσε κάποιος να πάει σε ένα βιβλιοπωλείο και να αγοράσει ένα βιβλίο. Όμως, στην οικονομική κατάσταση που βρίσκονται σήμερα πολλά ελληνικά νοικοκυριά, ίσως και να το ξανασκεφτεί. Το βιβλίο θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως «είδος πολυτελείας» για κάποιους ανθρώπους, που με το ζόρι βγάζουν τον μήνα.

Μια εναλλακτική λύση, είναι η επίσκεψη στην τοπική δημόσια βιβλιοθήκη. Δυστυχώς, η επίσκεψη και εκμετάλλευση των δημόσιων βιβλιοθηκών, δεν έχει (ακόμη) εισχωρήσει στην ελληνική κουλτούρα, μια εξαιρετικά ατυχής κατάσταση, αφού οι δημόσιες βιβλιοθήκες είναι ένα από τα λίγα μέρη που μπορεί πλέον κανείς να απολαύσει ένα αγαθό (βιβλία σε αυτή τη περίπτωση), εντελώς δωρεάν, ή έστω με μια μικρή χρέωση για την έκδοση μιας κάρτας βιβλιοθήκης.

Αυτή η οπισθοδρόμηση στην ανάγνωση βιβλίων, δυστυχώς επηρεάζει πολλές περιοχές της Υφηλίου. Πέρα από χώρες που βρίσκονται υπό τον έλεγχο αυταρχικών καθεστώτων, τα οποία περιορίζουν την ελεύθερη πρόσβαση σε βιβλία και δημόσια γνώση γενικότερα, κάποια μέλη του υποτιθέμενου «Ελεύθερου Κόσμου» έχουν αρχίσει να επηρεάζονται επίσης. Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες τα τελευταία 2,5 χρόνια, πολιτειακές κυβερνήσεις έχουν απαγορεύσει πάνω από 10.000 βιβλία, τα οποία ως αποτέλεσμα αφαιρούνται από σχολικές και δημόσιες βιβλιοθήκες (!).

Οι λόγοι για αυτό είναι περίπλοκοι και διάφοροι, είτε κοινωνικοί, είτε πολιτικοί, είτε θρησκευτικοί κλπ. Οι απαγορεύσεις δε περιορίζονται δυστυχώς από τις πολιτικές απόψεις του κάθε τοπικού γραφειοκράτη: στο Μπέρμπανκ της Καλιφόρνια, το μυθιστόρημα Άνθρωποι και Ποντίκια του Τζων Στάινμπεκ αφαιρέθηκε από τα δημόσια σχολεία λόγω «ρατσιστικού περιεχομένου». Παρομοίως, στο Αρκάνσας, τα βιβλία του Χάρι Πότερ απαγορεύθηκαν στα σχολεία μετά από καταγγελίες συντηρητικών Ευαγγελιστών για υποτιθέμενο «σατανιστικό περιεχόμενο». Και αυτές οι περιπτώσεις δεν είναι ούτε καν η κορφή του παγόβουνου.

Φυσικά, υπάρχουν διάφορες οργανώσεις και πρωτοβουλίες, τόσο εθνικές όσο και διεθνείς, που αντιτίθενται σε αυτή τη κατάσταση και υπερασπίζονται το δικαίωμα στην ανάγνωση και στην ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση. Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για πολλές από αυτές, αλλά θα θέλαμε να επικεντρωθούμε σε μια: το Ίδρυμα Little Free Library.

Οι «Μικρές Δωρεάν Βιβλιοθήκες»

Το Ίδρυμα Little Free Library (LFL), ιδρύθηκε το 2009 από τον Todd Bol, στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ. Ο Bol είχε δημιουργήσει την πρώτη «μικρή δωρεάν βιβλιοθήκη» εις μνήμην της μητέρας του. Σύντομα η ιδέα του άρχισε να εξαπλώνεται και περισσότερες μικρές βιβλιοθήκες εμφανίστηκαν ολόγυρα στην Αμερική. Σήμερα υπάρχουν περισσότερες από 150.000 επίσημα δηλωμένες μικρές δωρεάν βιβλιοθήκες σε 120 χώρες παγκοσμίως.

Η ιδέα γύρω από τις LFL είναι απλή: ο οποιοσδήποτε μπορεί να φτιάξει ή να αγοράσει από την ίδια την οργάνωση μια μικρή βιβλιοθήκη, και να τη στήσει σε κάποιον δημόσιο χώρο (είτε στην ιδιοκτησία του είτε κάπου αλλού με τη σύμφωνη γνώμη των οποιονδήποτε παραγόντων). Από εκεί και πέρα, η βιβλιοθήκη δρα ως ένα ελεύθερο σύστημα διανομής και συγκέντρωσης βιβλίων. Ο καθένας έχει δικαίωμα να πάρει και να αφήσει βιβλία σε μια LFL, επιτρέποντας τον εύκολο διαμοιρασμό και την απόλαυση τους. Αυτό είναι εξάλλου και το σλόγκαν της οργάνωσης: «πάρε ένα βιβλίο, άσε ένα βιβλίο, μοιράσου ένα βιβλίο».

Οι μικρές βιβλιοθήκες επιτρέπουν στην διάδοση βιβλίων και αναγνωστικού υλικού ευκολότερα, αφού η ελεύθερη φύση τους και η δωρεάν χρήση τους τις κάνει εύχρηστες και ανοιχτές σε όλους, χωρίς περιορισμούς. Μια LFL μπορεί να γίνει τόπος διαμοιρασμού ιδεών ή και κοινωνικοποίησης, αφού επιτρέπει σε γειτονιές και ολόκληρες κοινότητες να αλληλεπιδράσουν γύρω από τον δανεισμό και την απόλαυση των βιβλίων. Όσον αφορά την προηγούμενη αναφορά μας σε βιβλιοαπαγορεύσεις, αυτές οι βιβλιοθήκες μπορούν να βοηθήσουν στην παράκαμψη τέτοιου είδους περιορισμών και να επιτρέψουν την πρόσβαση σε απαγορευμένο υλικό (υπάρχουν μάλιστα βιβλιοθήκες που επικεντρώνονται ακριβώς σε αυτό!).

Άλλες Δημόσιες Βιβλιοθήκες

Πέραν από τις LFL, η ιδέα μιας δημόσιας βιβλιοθήκης έχει εξαπλωθεί και έξω από αυτά τα πλαίσια. Εδώ δεν αναφερόμαστε στις δημόσιες βιβλιοθήκες ως κρατικά ιδρύματα, αλλά κυριολεκτικά σε βιβλιοθήκες που βρίσκονται έξω και είναι προσβάσιμες σε όλους.  Από την Γερμανία και την Γαλλία μέχρι τη Νέα Ζηλανδία, υπάρχουν χιλιάδες ανοιχτές βιβλιοθήκες, που μπορεί να στεγάζονται σε παλιούς τηλεφωνικούς θαλάμους, σε καφετέριες, εκκλησίες, κοινοτικά κέντρα, πάρκα, πλατείες και οπουδήποτε αλλού οι άνθρωποι έχουν ελεύθερη πρόσβαση. Παρότι ίσως όχι τόσο οργανωμένες όσο οι LFL, υπηρετούν τον ίδιο σκοπό: την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, τη πληροφορία και τη διασκέδαση.

Εγώ προσωπικά κατάφερα να δημιουργήσω αυτό το καλοκαίρι μια μικρή δημόσια βιβλιοθήκη τέτοιου στυλ, σε ένα δωμάτιο δίπλα στο λαογραφικό μουσείο του χωριού μου. Δε χρειάστηκε τίποτα περισσότερο παρά ένα ράφι, μερικά παλιά βιβλία από την προσωπική μου συλλογή και λίγη διάδοση μεταξύ των ντόπιων κατοίκων για να μπει σε λειτουργία! Μια φωτογραφία της μπορείτε να δείτε ακριβώς από κάτω:  

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στις σχολικές βιβλιοθήκες, οι οποίες επίσης αποτελούν κόμβο εύρεσης δωρεάν βιβλίων για μαθητές και εκπαιδευτικούς, και οι οποίες δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις μένουν είτε ανύπαρκτες είτε ανεκμετάλλευτες.

Συμπερασματικά

Η Γνώση Είναι Δύναμη. Αυτή η φράση, όσο κλισέ και αν ακούγεται, παραμένει σωστή. Η γνώση είναι δύναμη, και η ανάγνωση είναι απόλαυση. Ένα από τα βασικά δικαιώματα των ανθρώπων πρέπει να είναι η ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία, μια πρόσβαση που πολλές φορές στις μέρες μας, περιορίζεται ή υποτιμάται.

Οι βιβλιοθήκες, είτε δημόσιες, είτε κοινοτικές είτε ελεύθερες, είναι κέντρα συγκέντρωσης γνώσης, πολιτισμού και ιδεών. Ο περιορισμός της πρόσβασης σε αυτές και στα ίδια τα βιβλία, αποτελεί ένα σκοτεινό κομμάτι της σύγχρονης κοινωνίας. Πρωτοβουλίες όπως οι LFL, βοηθούν στη διατήρηση της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση. Ακόμη και χωρίς τη βοήθεια κάποιας ειδικευμένης οργάνωσης, είναι εύκολο για ένα άτομο, ή ακόμη καλύτερα, για μια κοινότητα να στήσει μια δημόσια βιβλιοθήκη, επιτρέποντας όχι μόνο την πρόσβαση σε βιβλία, αλλά και στη κοινωνικοποίηση των μελών της.

Η πρόσβαση στη γνώση και στην πληροφορία είναι ένα από τα βασικότερα ανθρώπινα δικαιώματα κατά την άποψη μας. Ο περιορισμός του αποτελεί ένα τραγικό λάθος, το οποίο θέτει σε κίνδυνο τα θεμέλια της ανθρώπινης ελευθερίας. Πρέπει πάντα να αντιμαχόμαστε τέτοιου είδους καταστάσεις, και να υπερασπιζόμαστε τη πρόσβαση σε γνώση και βιβλία για όλους, χωρίς ερωτήματα.

Solarpunk: Ελπίδα για το Μέλλον

Είναι φανερό σε όποιον έχει καθίσει να παρακολουθήσει ένα δελτίο ειδήσεων, ότι ο κόσμος μας σήμερα δεν βρίσκεται ακριβώς στο ζενίθ του: κλιματική κρίση, οικονομική κατάρρευση, κοινωνική, πολιτική και οικονομική καταπίεση, ασυγκράτητος υπερκαταναλωτισμός, υλισμός δίχως όρια, κοινωνικός αποκλεισμός και η άνοδος αντιδραστικών, σκοταδιστικών κινημάτων είναι μόνο μια μικρή γεύση από τα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η κοινωνία στις μέρες μας.

Θεωρούμε πως σε ένα σημαντικό βαθμό, αυτή η τροπή που έχει πάρει η σύγχρονη κοινωνία, οφείλεται σε έναν παράγοντα: έλλειψη φαντασίας. Έλλειψη φαντασίας, με την έννοια ότι οι άνθρωποι έχουν σταματήσει να προσπαθούν να ονειρευτούν έναν καλύτερο κόσμο (μια συνήθεια που είχε οδηγήσει πολλούς καλλιτέχνες, επαναστάτες και φιλοσόφους στην αγχόνη παλαιότερα, αλλά που οδήγησε και σε σημαντική κοινωνική πρόοδο), και έχουν περιοριστεί στα υλιστικά, επιφανειακά ανταλλάγματα που τους προσφέρει η σύγχρονη καπιταλιστική νεοφιλελεύθερη κοινωνία, χωρίς να αναζητούν κάτι το διαφορετικό.  

Και σε αυτό το σημείο, έρχεται το Solarpunk, για να ταράξει λίγο τα νερά. To Solarpunk είναι πολλά πράγματα: είναι ένα κοινωνικοπολιτικό κίνημα, ένα καλλιτεχνικό ρεύμα, μια οπτική ενός διαφορετικού, καλύτερου κόσμου. Το όνομα του προέρχεται από τη συνένωση των λέξεων solar (ηλιακό) και punk, αναφερόμενο στο πολύ μεγαλύτερο κίνημα Punk. Το Solarpunk είναι πολλά πράγματα. Είναι όμως και κάτι πολύ πιο συγκεκριμένο: Ελπίδα. Ελπίδα για κάτι καλύτερο.

Ιστορία

Ο όρος «Solarpunk», εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2008 σε ένα blog με το όνομα Republic of the Bees. Σε αυτό, ο ιδιοκτήτης του ανέβασε ένα άρθρο, τιτλοφορούμενο «From Steampunk to Solarpunk», στο οποίο έθεσε τα θεμέλια για αυτό που θα γινόταν, ένα από τα πιο ελπιδοφόρα κινήματα των τελευταίων ετών. Στα επόμενα χρόνια, διάφορα άρθρα θα εμφανίζονταν εδώ και εκεί, μέχρι που ο Adam Flynn, δημοσίευσε στο διαδίκτυο το κείμενο του «Solarpunk: Σημειώσεις για ένα Μανιφέστο» στα τέλη του 2014. Σύμφωνα με αυτόν, το Solarpunk απορρίπτει την ατομοκρατική, υπερκαταναλωτική μορφή της σημερινής κοινωνίας, καθώς και τα απελπισμένα λογύδρια των καταστροφολόγων, που ονειρεύονται το τέλος της ανθρωπότητας.

Το κίνημα Solarpunk βασίζεται στην γενναιοδωρία, την αλληλεγγύη, την ανεξαρτησία και την κοινότητα. Απορρίπτει την σημερινή μορφή και οργάνωση της κοινωνίας, αναζητώντας εναλλακτικά μοντέλα. Από την άμεση δημοκρατία, τον κοινοτισμό, την αποκέντρωση, τον εργατικό συνεργατισμό, μέχρι την τροφική ανεξαρτησία, την κυριάρχηση των εναλλακτικών πηγών ενέργειας και το guerilla gardening, το Solarpunk τολμά να ονειρεύεται ένα κόσμο, όπου η ανθρωπότητα δε θα χαραμίζει τις ζωές της σε δουλειές των 9-5, δε θα καταντά απομονωμένη και πνιγμένη στον άκρατο υλισμό, αλλά θα ζει τη ζωή στο έπακρο.

Solarpunk και Πολιτική

Από πολύ νωρίς το Solarpunk συνδέθηκε με διάφορα εναλλακτικά πολιτικά κινήματα. Το αναρχικό κίνημα πολύ γρήγορα αγκάλιασε το Solarpunk, καθώς και τα δύο κινήματα βασίζονται σε μια έντονη επιθυμία για κοινωνική και οικονομική απελευθέρωση, κριτική του αυταρχισμού και του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού καθώς και σε ένα όραμα μιας κολεκτιβιστικής κοινωνίας, όπου θα κυριαρχούν η κοινή ιδιοκτησία, η συμμετοχική δημοκρατία, η απελευθερωτική τεχνολογία, η ατομική και κοινωνική αυτονομία.

Βέβαια, και άλλα αντικαπιταλιστικά πολιτικοκοινωνικά κινήματα έχουν διεκδικήσει μια θέση στη μεγάλη ομπρέλα του Solarpunk: Οι Κοινοτιστές (ή Κομμουναλιστές), επηρεασμένοι από το έργο του μεγάλου Αμερικανού φιλοσόφου Μάρεϊ Μπούκτσιν, διάφορα παρακλάδια του ελευθεριακού σοσιαλισμού και του Μαρξισμού, ριζοσπάστες οικολόγοι και οπαδοί της Τεχνοκρατίας έχουν εισέλθει στις τάξεις του κινήματος.

Στη βάση του, το Solarpunk παραμένει ένα γενικά ανοιχτό κίνημα: περιέχει διάφορους ακτιβιστές, από τον αναρχικό χώρο μέχρι τη βαθιά οικολογία. Αυτό το οποίο έχουν ως κοινό όλοι αυτοί οι συμμετέχοντες, είναι η κριτική τους στο καπιταλιστικό σύστημα και σε ότι αυτό εκπροσωπεί, καθώς και η ανάγκη περιγραφής και οργάνωσης ενός καλύτερου κόσμου.

Solarpunk και Τέχνη

Το Solarpunk ήταν και είναι από την πρώτη του εμφάνιση, ένα καλλιτεχνικό κίνημα, πέρα από πολιτικό. Διάφορες μορφές τέχνης θεωρούνται αναπόσπαστα συνδεδεμένες με αυτό, κυρίως το Art Nouveau και οι τέχνες διαφόρων Ιθαγενών λαών. Πέρα από αυτά, διάφοροι καλλιτέχνες έχουν, είτε έμμεσα είτε άμεσα επηρεάσει το Solarpunk  με τα έργα τους. Αυτά τα έργα περιλαμβάνουν βιβλία όπως η σειρά The Monk and Robot της Becky Chambers, Το Υπουργείο του Μέλλοντος του Kim Stanley Robinson, η Οικοτοπία του Ernest Callenbach και η συλλογή διηγημάτων Sunvault: Stories of Solarpunk and Eco-Speculation, καλλιτέχνες όπως ο Sean Bodley, η the-lemonaut και ο Bertrand Aznar, πολλές από τις ταινίες του Χαγιάο Μιγιαζάκι (ιδίως Η Ναυσικά και η Κοιλάδα του Ανέμου και η Πριγκίπισσα Μονονόκε) αλλά και βιντεοπαιχνίδια όπως το Terra Nil.

Εν Κατακλείδι

Ήμουν και θα παραμείνω οπαδός της φιλοσοφίας του να ευχαριστιέσαι τη ζωή. Όχι να αναλώνεσαι σε έναν ατελείωτο κύκλο δουλειάς και κατανάλωσης, αλλά να έχεις τον χρόνο να αναπτύσσεσαι σαν ανθρώπινο ον. Πιστεύω στην εκ φύσεως καλοσύνη των ανθρώπων. Και πιστεύω πως ο κόσμος που ζούμε σήμερα, δεν είναι αντάξιος των δυνατοτήτων μας και της ευημερίας μας.

Το Solarpunk τολμά να μας δείξει έναν διαφορετικό κόσμο: έναν κόσμο όπου θα κυριαρχούν οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας, έναν κόσμο όπου η κλιματική αλλαγή θα είναι απλώς μια άσχημη ανάμνηση. Έναν κόσμο λαϊκών συνελεύσεων, κοοπερατίβων, ανοιχτών εργαστηρίων και δικτύων αλληλεγγύης. Έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι θα έχουν επιτέλους τον χρόνο και την ευκαιρία να αναπτύξουν τα ενδιαφέροντα και τα ταλέντα τους στο έπακρο, και όπου η καλύτερη πλευρά της Ανθρωπότητας επιτέλους θα λάμψει.

Ένας χάρτης που δεν περιλαμβάνει την Ουτοπία δεν αξίζει την προσοχή μας.

~ Όσκαρ Ουάιλντ

Εικόνες από τον Bertrand Aznar και την Feifei Ruan.