Βιβλιοθήκες Πραγμάτων: Η Οικονομία του Μέλλοντος

Σε αρκετά από τα μέχρι τώρα άρθρα μας, έχουμε ασκήσει κριτική στο σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα, για τον τρόπο που λειτουργεί και επηρεάζει την ανθρώπινη κοινωνία, το φυσικό περιβάλλον και τους ανθρώπους ατομικά. Αν έχετε περάσει έστω λίγο χρόνο σε ένα ελληνικό πανεπιστήμιο, κατά πάσα πιθανότητα έχετε ακούσει πολλές τέτοιες κριτικές από οργανωμένους πολιτικά συμφοιτητές σας, είτε του Μαρξιστικού, είτε του αναρχικού ρεύματος. Υποθέτουμε όμως, πως στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι έχουν δυσκολία στο να περιγράψουν τι ακριβώς θα αντικαθιστούσε τον καπιταλισμό, κατά την άποψη τους ή κατά την ιδεολογία τους. 

Αυτό δεν είναι ιδιαίτερα σοκαριστικό, καθώς από τις απαρχές του, το λεγόμενο «αντικαπιταλιστικό κίνημα», παρότι συμφωνούσε στη γενικότερη κριτική της κεφαλαιοκρατίας, δε συμφωνούσε στη μέθοδο απομάκρυνσης της, ούτε στο πως θα πρέπει να μοιάζει μια μελλοντική, μη-καπιταλιστική κοινωνία.

Σε γενικές γραμμές, αρνούμαστε να υιοθετήσουμε μια συγκεκριμένη ιδεολογική γραμμή σε ότι αφορά αυτό το ζήτημα, να αυτόαποκληθούμε «αναρχοσυνδικαλιστές» ή «Τροτσκιστές» ή οποιαδήποτε άλλη ταμπέλα οι σύγχρονοι κριτικοί του καπιταλισμού μπορεί να χρησιμοποιήσουν. Για εμάς η ταμπέλα δεν έχει τόση σημασία όσο το σχέδιο, το όραμα μιας διαφορετικής κοινωνίας. Ένα τέτοιο όραμα, θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε εδώ πέρα.

Ο Θεσμός της Βιβλιοθήκης

Σε παλαιότερο άρθρο μας έχουμε μιλήσει για την σημαντικότητα του θεσμού της δημόσιας βιβλιοθήκης, ως ενός από τα τελευταία μέρη στη σύγχρονη κοινωνία μας, όπου κάποιος μπορεί να απολαύσει ένα αγαθό δωρεάν – βιβλία σε αυτή τη περίπτωση. Πιστεύουμε πως ο κόσμος, και ειδικά στην Ελλάδα, όπου η βιβλιοφιλία δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη, δεν έχει συνειδητοποιήσει, το πόσο σημαντικό είναι αυτό το αγαθό. Η ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση και στην πληροφορία, είναι ένα δικαίωμα, που ορίζει μια ελεύθερη κοινωνία, και όπου δυστυχώς σήμερα, κυβερνήσεις και κινήματα παντός πολιτικού χρώματος προσπαθούν να περιορίσουν ή να αφανίσουν ολοκληρωτικά.

Πρέπει να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με τη βιβλιοθήκη. Πέρα από την εύκολη πρόσβαση στη γνώση, η βιβλιοθήκη δε πρέπει να είναι απλώς ένας χώρος, συνδεδεμένος μόνον με φοιτητές που κάνουν έρευνα για μια εργασία. Πρέπει να γίνει ένα από τα στηρίγματα της ελεύθερης κοινωνίας, ένας τόπος συγκέντρωσης της γνώσης, του πολιτισμού, αλλά και των δεξιοτήτων και των λύσεων.

Η «βιβλιοθήκη» παρά το όνομα της, δεν είναι απαραίτητα στελεχωμένη από βιβλία πάντα. Υπάρχουν πολλών ειδών βιβλιοθήκες, οι οποίες προσφέρουν διαφορετικά είδη και υπηρεσίες στους χρήστες τους.

Οι Βιβλιοθήκες Πραγμάτων

 Μια βιβλιοθήκη πραγμάτων είναι κάθε συλλογή αντικειμένων που διατίθενται προς δανεισμό και κάθε οργανισμό που εφαρμόζει τέτοιο σύστημα. Τα αντικείμενα περιλαμβάνουν συχνά συσκευές κουζίνας, εργαλεία, εξοπλισμό κηπουρικής και σπόρους, ηλεκτρονικά, παιχνίδια, έργα τέχνης ,επιστημονικά κιτ, προμήθειες χειροτεχνίας, μουσικά όργανα και εξοπλισμό αναψυχής, όπως αθλητικά και υπαίθρια είδη. Ιδιαίτερα κατάλληλα είναι αντικείμενα που είναι χρήσιμα περιστασιακά αλλά δύσκολα στην αποθήκευση, όπως εξειδικευμένα μαγειρικά σκεύη ή αντικείμενα εξειδικευμένης τεχνολογίας. Οι συλλογές ποικίλλουν ευρέως, αλλά υπερβαίνουν κατά πολύ τα βιβλία, τα περιοδικά και τα μέσα που ήταν το κύριο επίκεντρο των παραδοσιακών βιβλιοθηκών.

Το κίνημα της βιβλιοθήκης των πραγμάτων είναι μια αυξανόμενη τάση σε δημόσιες, ακαδημαϊκές και ειδικές βιβλιοθήκες σε πολλές χώρες. Υπάρχουν επίσης ανεξάρτητοι οργανισμοί ξεχωριστοί από τις βιβλιοθήκες, όπως βιβλιοθήκες εργαλείων, βιβλιοθήκες παιχνιδιών, κέντρα κοινής χρήσης κοινότητας, ανεξάρτητοι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί και μεμονωμένες πρωτοβουλίες. Ο όρος «βιβλιοθήκη πραγμάτων» διαδόθηκε από ένα πείραμα που ξεκίνησε στο Λονδίνο το 2014, εμπνευσμένο από τη Βιβλιοθήκη εργαλείων του Τορόντο.

Το Share Shed (Totnes, ΗΒ) ανάπτυξε την πρώτη κινητή βιβλιοθήκη πραγμάτων. Οι συλλογές συχνά υποστηρίζονται από εκπαιδευτικό προγραμματισμό και δημόσιες εκδηλώσεις. Αυτά τα κέντρα δανεισμού και οι συλλογές βιβλιοθηκών αποτελούν μέρος της οικονομίας του διαμοιρασμού.

Στην Οικολογία της Ελευθερίας, ο κοινωνικός οικολόγος Murray Bookchin αφιερώνει πολύ χρόνο στη διερεύνηση τριών βασικών εννοιών: της επικαρπίας, του μη αναγώγιμου ελαχίστου και της συμπληρωματικότητας. Αυτές οι έννοιες είναι θεμελιώδεις για κάθε συνεργατική, στοργική και ισότιμη κοινωνία, αλλά ιδιαίτερα για αυτό που ο Μπούκτσιν ονόμασε «οργανική κοινωνία», η οποία αποτελείται από τις ισότιμες φυλετικές κοινωνίες που συναντάμε σε μεγάλο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτές οι κοινωνίες δεν διέθεταν κοινωνική ιεραρχία, όπως τα θεσμοθετημένα συστήματα ιεραρχίας που βασίζονται σε διακρίσεις θέσης, και ως εκ τούτου, δεν διέθεταν κυριαρχία, με την έννοια τόσο της κυριαρχίας των ανθρώπων όσο και της κυριαρχίας σε αυτό που ο Μπούκτσιν ονόμασε «πρώτη φύση», τον φυσικό, οικολογικό κόσμο. Η σύγχρονη κοινωνία μας είναι μέρος της «δεύτερης φύσης», που είναι ο ανθρώπινος κόσμος.

Ξεκινώντας με την πρώτη βασική έννοια για μια οικονομία βιβλιοθήκης, η χρησικτησία αναφέρεται στην ελευθερία των ατόμων ή των ομάδων μιας κοινότητας να έχουν πρόσβαση και να χρησιμοποιούν, αλλά όχι να καταστρέφουν, τους κοινούς πόρους για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον περιορισμό της πρόσβασης που βασίζεται στην αποκλειστική ιδιοκτησία. Οι βιβλιοθήκες σας επιτρέπουν να έχετε πρόσβαση και να χρησιμοποιείτε τα βιβλία όταν τα χρειάζεστε και ενθαρρύνουν όλους μας να είμαστε καλοί διαχειριστές των βιβλίων που δανειζόμαστε, φροντίζοντας τα όταν τα έχουμε και επιστρέφοντας τα όταν τελειώσουμε, επειδή ανήκουν σε όλους μας και πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμα για χρήση.

Φανταστείτε αυτή την αρχή να εφαρμόζεται σε βιβλιοθήκες διακόσμησης, βιβλιοθήκες επίπλων ή βιβλιοθήκες εργαλείων. Ίσως θα δανειζόσασταν μαξιλάρια, καναπέδες και πίνακες ζωγραφικής για να ταιριάζουν σε ένα γούστο εσωτερικής διακόσμησης για μερικούς μήνες πριν τα αλλάξετε και δοκιμάσετε ένα νέο στυλ. Θα μπορούσατε να δανειστείτε ένα φτυάρι από τη βιβλιοθήκη εργαλείων για να καλλιεργήσετε τον κήπο σας ένα Σαββατοκύριακο και να το επιστρέψετε όταν τελειώσετε, ώστε κάποιος άλλος να το χρησιμοποιήσει όταν το χρειαστεί. Εναλλακτικά, μπορείτε να το κρατήσετε για όσο διάστημα θέλετε να το χρησιμοποιήσετε. Και όλα αυτά χωρίς να χρειάζεται να παράγετε υπερβολικά ή να αφήνετε πράγματα να σκονίζονται στην αποθήκη.

Αν θέλουμε να ζήσουμε βιώσιμα, χρειαζόμαστε μια οικονομία βιβλιοθήκης. Χρειαζόμαστε μια οικονομία βασισμένη στη χρησικτησία που θα δίνει κίνητρα για την παραγωγή αρκετών διαρκών, ανθεκτικών πραγμάτων που όλοι μπορούν να μοιραστούν και να χρησιμοποιήσουν όταν τα χρειάζονται, αντί να παράγουμε με βάση την προγραμματισμένη απαξίωση και την υπερβολή, σπαταλώντας κρίσιμο χρόνο, ενέργεια και πόρους. Μια οικονομία βιβλιοθήκης θα αποτελούσε ουσιαστικό συστατικό στοιχείο σε μια κίνηση προς την αποανάπτυξη.

Η δεύτερη βασική έννοια για μια οικονομία βιβλιοθήκης είναι το μη αναγώγιμο ελάχιστο, δηλαδή η εγγυημένη παροχή των απαραίτητων μέσων για τη διατήρηση της ζωής, το επίπεδο διαβίωσης που κανείς δεν πρέπει να υπολείπεται, ανεξάρτητα από το μέγεθος της ατομικής του συνεισφοράς στην κοινότητα. Αυτό περιλαμβάνει την πρόσβαση σε επαρκή τροφή, νερό, στέγη, ένδυση, εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη. Οι βιβλιοθήκες, όπως υπάρχουν σήμερα, παρέχουν ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, αλλά η γνώση είναι μόνο ένα συστατικό στοιχείο της αυτοπραγμάτωσης ενός ατόμου και μιας κοινότητας, την οποία η οικονομία της βιβλιοθήκης θα πρέπει να οργανωθεί για να συμβάλει στην επίτευξη της. Βιβλιοθήκες αναλώσιμων αγαθών, όπως τρόφιμα, φάρμακα και είδη υγιεινής, μπορεί να είναι δύσκολο να τις φανταστεί κανείς, γι' αυτό, εκτός από βιβλιοθήκες πραγμάτων, μια οικονομία βιβλιοθηκών θα πρέπει να διαθέτει και ιατρεία ειδών πρώτης ανάγκης.

Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, σε συνεργασία με τις μαγειρικές κολεκτίβες, θα μπορούσαν να εργαστούν για να εξασφαλίσουν ότι ολόκληρη η κοινότητα θα εφοδιάζεται με μια σειρά υγιεινών επιλογών διατροφής από τους τοπικούς και περιφερειακούς κήπους, τα αγροκτήματα και τα τροφικά δάση. Η λαϊκή συνέλευση θα μπορούσε να οργανωθεί με οικοδομικούς συνεταιρισμούς για τη δημιουργία μιας σειράς επιλογών στέγασης που θα ικανοποιούν τις ανάγκες κάθε μέλους της κοινότητας. Η έμφαση στο slow fashion, από ένα ευρύ και ποικιλόμορφο δίκτυο σχεδιαστών και ραφτών, σε αντίθεση με τη γρήγορη μόδα, θα εξασφάλιζε ότι όλοι θα φορούν ρούχα που διαρκούν, στα στυλ που τους αρέσουν.

Συμπερασματικά

Δε θα αγνοήσουμε το γεγονός ότι η ιδέα μιας «βιβλιοθήκης πραγμάτων», όπως την περιγράψαμε, είναι εξαιρετικά εκκεντρική και ασυνήθιστή. Ως κοινωνία, έχουμε συνηθίσει στην ιδιωτική κατοχή των πραγμάτων, και αυτό το στυλ οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης, κατά πάσα πιθανότητα ξενίζει σε πολλούς. Όμως μια βιβλιοθήκη πραγμάτων δεν συνεπάγεται απαραιτήτως το τέλος της προσωπικής ιδιοκτησίας: ένα άτομο θα έχει τη δυνατότητα να κρατήσει ένα βιβλίο που διάβασε και του άρεσε, ή ένα μπολ που το ίδιο έφτιαξε στο τοπικό εργαστήρι αγγειοπλαστικής.

Οι βιβλιοθήκες πραγμάτων θα δώσουν τη δυνατότητα στη κοινωνία να ελίσσεται γρηγορότερα, απομακρύνοντας το τείχος μεταξύ των ανθρώπων και της γνώσης, αλλά και με την ελεύθερη διαμοίραση καθημερινών αντικειμένων όπως ρούχων, εργαλείων και οχημάτων, θα απελευθερώσει τις ανθρώπινες δυνατότητες και θα κάνει τη ζωή ευκολότερη για όλους.

Πιστεύουμε ακράδαντα πως η γνώση και η πληροφορία πρέπει να είναι ανοιχτή για όλους τους ανθρώπους. Το ίδιο πιστεύουμε και για τα σύγχρονα υλικά αγαθά. Αυτή η απελευθέρωση μας από την ανάγκη της καθημερινής βιοπάλης για την απόκτηση ακόμα και των πιο βασικών αγαθών, θα ανοίξει νέους ορίζοντες για την ανθρωπότητα, και θα τη βοηθήσει να φτάσει νέα επίπεδα συνεργασίας, δημιουργικότητας και εφευρετικότητας.