Βιβλία και Βιβλιοθήκες: Ένα "Ξεχασμένο" Δημόσιο Αγαθό

Θα μπορούσαμε να πούμε, πως σε γενικές γραμμές, η ελληνική κοινωνία δε διαβάζει βιβλία. Όχι με την έννοια ότι δε γράφονται βιβλία, ή ότι δεν υπάρχουν καθόλου αναγνώστες, αλλά ότι η κουλτούρα της απόλαυσης ενός βιβλίου δεν έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα εδώ πέρα. Ο σύγχρονος Έλληνας, θα προτιμήσει να παρακολουθήσει μια ταινία στην τηλεόραση ή στο λάπτοπ του, παρά να πιάσει στα χέρια του ένα βιβλίο. Και θεωρούμε αυτή τη νοοτροπία προβληματική.

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους παρατηρείται αυτό το φαινόμενο: ελλιπής ανάπτυξη της βιβλιοφιλίας από το εκπαιδευτικό σύστημα, μικρή αγορά βιβλίων, έλλειψη χρόνου και γενικότερου ενδιαφέροντος. Αλλά θεωρούμε ότι σε μεγάλο βαθμό, ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες είναι η έλλειψη εύκολης πρόσβασης σε βιβλία. Οπωσδήποτε θα μπορούσε κάποιος να πάει σε ένα βιβλιοπωλείο και να αγοράσει ένα βιβλίο. Όμως, στην οικονομική κατάσταση που βρίσκονται σήμερα πολλά ελληνικά νοικοκυριά, ίσως και να το ξανασκεφτεί. Το βιβλίο θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως «είδος πολυτελείας» για κάποιους ανθρώπους, που με το ζόρι βγάζουν τον μήνα.

Μια εναλλακτική λύση, είναι η επίσκεψη στην τοπική δημόσια βιβλιοθήκη. Δυστυχώς, η επίσκεψη και εκμετάλλευση των δημόσιων βιβλιοθηκών, δεν έχει (ακόμη) εισχωρήσει στην ελληνική κουλτούρα, μια εξαιρετικά ατυχής κατάσταση, αφού οι δημόσιες βιβλιοθήκες είναι ένα από τα λίγα μέρη που μπορεί πλέον κανείς να απολαύσει ένα αγαθό (βιβλία σε αυτή τη περίπτωση), εντελώς δωρεάν, ή έστω με μια μικρή χρέωση για την έκδοση μιας κάρτας βιβλιοθήκης.

Αυτή η οπισθοδρόμηση στην ανάγνωση βιβλίων, δυστυχώς επηρεάζει πολλές περιοχές της Υφηλίου. Πέρα από χώρες που βρίσκονται υπό τον έλεγχο αυταρχικών καθεστώτων, τα οποία περιορίζουν την ελεύθερη πρόσβαση σε βιβλία και δημόσια γνώση γενικότερα, κάποια μέλη του υποτιθέμενου «Ελεύθερου Κόσμου» έχουν αρχίσει να επηρεάζονται επίσης. Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες τα τελευταία 2,5 χρόνια, πολιτειακές κυβερνήσεις έχουν απαγορεύσει πάνω από 10.000 βιβλία, τα οποία ως αποτέλεσμα αφαιρούνται από σχολικές και δημόσιες βιβλιοθήκες (!).

Οι λόγοι για αυτό είναι περίπλοκοι και διάφοροι, είτε κοινωνικοί, είτε πολιτικοί, είτε θρησκευτικοί κλπ. Οι απαγορεύσεις δε περιορίζονται δυστυχώς από τις πολιτικές απόψεις του κάθε τοπικού γραφειοκράτη: στο Μπέρμπανκ της Καλιφόρνια, το μυθιστόρημα Άνθρωποι και Ποντίκια του Τζων Στάινμπεκ αφαιρέθηκε από τα δημόσια σχολεία λόγω «ρατσιστικού περιεχομένου». Παρομοίως, στο Αρκάνσας, τα βιβλία του Χάρι Πότερ απαγορεύθηκαν στα σχολεία μετά από καταγγελίες συντηρητικών Ευαγγελιστών για υποτιθέμενο «σατανιστικό περιεχόμενο». Και αυτές οι περιπτώσεις δεν είναι ούτε καν η κορφή του παγόβουνου.

Φυσικά, υπάρχουν διάφορες οργανώσεις και πρωτοβουλίες, τόσο εθνικές όσο και διεθνείς, που αντιτίθενται σε αυτή τη κατάσταση και υπερασπίζονται το δικαίωμα στην ανάγνωση και στην ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση. Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για πολλές από αυτές, αλλά θα θέλαμε να επικεντρωθούμε σε μια: το Ίδρυμα Little Free Library.

Οι «Μικρές Δωρεάν Βιβλιοθήκες»

Το Ίδρυμα Little Free Library (LFL), ιδρύθηκε το 2009 από τον Todd Bol, στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ. Ο Bol είχε δημιουργήσει την πρώτη «μικρή δωρεάν βιβλιοθήκη» εις μνήμην της μητέρας του. Σύντομα η ιδέα του άρχισε να εξαπλώνεται και περισσότερες μικρές βιβλιοθήκες εμφανίστηκαν ολόγυρα στην Αμερική. Σήμερα υπάρχουν περισσότερες από 150.000 επίσημα δηλωμένες μικρές δωρεάν βιβλιοθήκες σε 120 χώρες παγκοσμίως.

Η ιδέα γύρω από τις LFL είναι απλή: ο οποιοσδήποτε μπορεί να φτιάξει ή να αγοράσει από την ίδια την οργάνωση μια μικρή βιβλιοθήκη, και να τη στήσει σε κάποιον δημόσιο χώρο (είτε στην ιδιοκτησία του είτε κάπου αλλού με τη σύμφωνη γνώμη των οποιονδήποτε παραγόντων). Από εκεί και πέρα, η βιβλιοθήκη δρα ως ένα ελεύθερο σύστημα διανομής και συγκέντρωσης βιβλίων. Ο καθένας έχει δικαίωμα να πάρει και να αφήσει βιβλία σε μια LFL, επιτρέποντας τον εύκολο διαμοιρασμό και την απόλαυση τους. Αυτό είναι εξάλλου και το σλόγκαν της οργάνωσης: «πάρε ένα βιβλίο, άσε ένα βιβλίο, μοιράσου ένα βιβλίο».

Οι μικρές βιβλιοθήκες επιτρέπουν στην διάδοση βιβλίων και αναγνωστικού υλικού ευκολότερα, αφού η ελεύθερη φύση τους και η δωρεάν χρήση τους τις κάνει εύχρηστες και ανοιχτές σε όλους, χωρίς περιορισμούς. Μια LFL μπορεί να γίνει τόπος διαμοιρασμού ιδεών ή και κοινωνικοποίησης, αφού επιτρέπει σε γειτονιές και ολόκληρες κοινότητες να αλληλεπιδράσουν γύρω από τον δανεισμό και την απόλαυση των βιβλίων. Όσον αφορά την προηγούμενη αναφορά μας σε βιβλιοαπαγορεύσεις, αυτές οι βιβλιοθήκες μπορούν να βοηθήσουν στην παράκαμψη τέτοιου είδους περιορισμών και να επιτρέψουν την πρόσβαση σε απαγορευμένο υλικό (υπάρχουν μάλιστα βιβλιοθήκες που επικεντρώνονται ακριβώς σε αυτό!).

Άλλες Δημόσιες Βιβλιοθήκες

Πέραν από τις LFL, η ιδέα μιας δημόσιας βιβλιοθήκης έχει εξαπλωθεί και έξω από αυτά τα πλαίσια. Εδώ δεν αναφερόμαστε στις δημόσιες βιβλιοθήκες ως κρατικά ιδρύματα, αλλά κυριολεκτικά σε βιβλιοθήκες που βρίσκονται έξω και είναι προσβάσιμες σε όλους.  Από την Γερμανία και την Γαλλία μέχρι τη Νέα Ζηλανδία, υπάρχουν χιλιάδες ανοιχτές βιβλιοθήκες, που μπορεί να στεγάζονται σε παλιούς τηλεφωνικούς θαλάμους, σε καφετέριες, εκκλησίες, κοινοτικά κέντρα, πάρκα, πλατείες και οπουδήποτε αλλού οι άνθρωποι έχουν ελεύθερη πρόσβαση. Παρότι ίσως όχι τόσο οργανωμένες όσο οι LFL, υπηρετούν τον ίδιο σκοπό: την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, τη πληροφορία και τη διασκέδαση.

Εγώ προσωπικά κατάφερα να δημιουργήσω αυτό το καλοκαίρι μια μικρή δημόσια βιβλιοθήκη τέτοιου στυλ, σε ένα δωμάτιο δίπλα στο λαογραφικό μουσείο του χωριού μου. Δε χρειάστηκε τίποτα περισσότερο παρά ένα ράφι, μερικά παλιά βιβλία από την προσωπική μου συλλογή και λίγη διάδοση μεταξύ των ντόπιων κατοίκων για να μπει σε λειτουργία! Μια φωτογραφία της μπορείτε να δείτε ακριβώς από κάτω:  

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στις σχολικές βιβλιοθήκες, οι οποίες επίσης αποτελούν κόμβο εύρεσης δωρεάν βιβλίων για μαθητές και εκπαιδευτικούς, και οι οποίες δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις μένουν είτε ανύπαρκτες είτε ανεκμετάλλευτες.

Συμπερασματικά

Η Γνώση Είναι Δύναμη. Αυτή η φράση, όσο κλισέ και αν ακούγεται, παραμένει σωστή. Η γνώση είναι δύναμη, και η ανάγνωση είναι απόλαυση. Ένα από τα βασικά δικαιώματα των ανθρώπων πρέπει να είναι η ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία, μια πρόσβαση που πολλές φορές στις μέρες μας, περιορίζεται ή υποτιμάται.

Οι βιβλιοθήκες, είτε δημόσιες, είτε κοινοτικές είτε ελεύθερες, είναι κέντρα συγκέντρωσης γνώσης, πολιτισμού και ιδεών. Ο περιορισμός της πρόσβασης σε αυτές και στα ίδια τα βιβλία, αποτελεί ένα σκοτεινό κομμάτι της σύγχρονης κοινωνίας. Πρωτοβουλίες όπως οι LFL, βοηθούν στη διατήρηση της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση. Ακόμη και χωρίς τη βοήθεια κάποιας ειδικευμένης οργάνωσης, είναι εύκολο για ένα άτομο, ή ακόμη καλύτερα, για μια κοινότητα να στήσει μια δημόσια βιβλιοθήκη, επιτρέποντας όχι μόνο την πρόσβαση σε βιβλία, αλλά και στη κοινωνικοποίηση των μελών της.

Η πρόσβαση στη γνώση και στην πληροφορία είναι ένα από τα βασικότερα ανθρώπινα δικαιώματα κατά την άποψη μας. Ο περιορισμός του αποτελεί ένα τραγικό λάθος, το οποίο θέτει σε κίνδυνο τα θεμέλια της ανθρώπινης ελευθερίας. Πρέπει πάντα να αντιμαχόμαστε τέτοιου είδους καταστάσεις, και να υπερασπιζόμαστε τη πρόσβαση σε γνώση και βιβλία για όλους, χωρίς ερωτήματα.